Odnosząc się do kwestii związanych z możliwością wglądu w akta szkody, kosztami wykonania odpisów i kserokopii przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w przystępny sposób ukazać w/w problematykę.
Odpowiedź na powyższe pytanie należy poprzedzić krótkim rysem historycznym obserwującym zmiany przepisów dotyczących wglądu w dokumentację szkodową.
Kwestię dostępu do akt reguluje dyspozycja art. 16 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. nr 124 poz. 11151) oraz – w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych – art. 14 ust. 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124 poz. 1152).
W pierwotnej wersji w art. 16 ust. 4 ww. ustawy ustawodawca wskazał, że „zakład ubezpieczeń ma obowiązek udostępnić osobom, o których mowa w ust. 1, informacje i dokumenty, które miały wpływ na ustalenie odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu ubezpieczeń i wysokości odszkodowania lub świadczenia. Osoby te mają prawo wglądu do akt szkodowych i sporządzania na swój koszt odpisów lub kserokopii dokumentów akt szkodowych, przy czym sposób udostępniania akt szkodowych nie może wiązać się z nadmiernymi, ponad potrzebę, utrudnieniami dla tych osób”.
Z dniem 17 sierpnia 2005 r. ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 143 poz. 1204) znowelizowała przytoczony powyżej przepis. Od ww. daty art. 16 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej otrzymał następujące brzmienie „zakład ubezpieczeń ma obowiązek udostępniać ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub osobie występującej z roszczeniem informacje i dokumenty gromadzone w celu ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub wysokości świadczenia.
Osoby te mogą żądać pisemnego potwierdzenia przez zakład ubezpieczeń udostępnionych informacji, a także sporządzenia na swój koszt kserokopii dokumentów i potwierdzenia ich zgodności z oryginałem przez zakład ubezpieczeń. Sposób udostępniania informacji i dokumentów, zapewniania możliwości pisemnego potwierdzania udostępnianych informacji, a także zapewniania możliwości sporządzania kserokopii dokumentów i potwierdzania ich zgodności z oryginałem nie może wiązać się z wykraczającymi ponad uzasadnioną potrzebę utrudnieniami dla tych osób, zaś koszty sporządzenia kserokopii ponoszone przez te osoby nie mogą odbiegać od przyjętych w obrocie zwykłych kosztów wykonywania tego rodzaju usług”.
Analiza obecnie obowiązującej wersji przepisu wskazuje, że dotychczas prezentowane stanowisko Rzecznika Ubezpieczonych jest właściwe. Zwraca uwagę, że ustawodawca wyraźnie wskazał, że osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia przysługuje swobodny wgląd w pełną dokumentację szkodową na każdym etapie postępowania. Za powyższym twierdzeniem, poza argumentami wskazanymi poniżej, przemawia wykładnia literalna przepisu – poprzez użycie zwrotu „. gromadzone w celu ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub wysokości świadczenia.”. Innymi argumentami przemawiającymi za możliwością wglądu w akta szkodowe na każdym etapie postępowania likwidacyjnego i sporządzania kserokopii są:
zasada jawności w postępowaniu likwidacyjnym, umożliwiającym zapoznanie się uprawnionych osób z materiałami dotyczącymi zdarzenia szkodowego, zapewnienie równości stron poprzez realną możliwość zapoznania się z dokumentacją szkodową, ochrona praw konsumenta w stosunkach z przedsiębiorcą.
w odniesieniu do ubezpieczeń obowiązkowych wykładnia celowościowa art. 14 ust. 5 ustawy, jak również brzmienie dyspozycji art. 25 ust. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, nakładająca na zakład ubezpieczeń obowiązek udostępnienia informacji związanych z wypadkiem wpływających na prawa zgłaszających roszczenia, Jednocześnie wskazać należy, że w omawianym zakresie niedokonana została nowelizacja ustawy o ubezpieczanych obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych pozostawiając dotychczasowe brzmienie art. 14 ust. 5 ww. aktu prawnego. W dalszym zatem ciągu dyspozycja ww. przepisu wskazuje, że „zakład ubezpieczeń ma obowiązek udostępnić poszkodowanemu lub uprawnionemu informacje i dokumenty, które miały wpływ na ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń i wysokość odszkodowania.
Osoby te mogą żądać pisemnego potwierdzenia przez zakład ubezpieczeń przekazanych informacji bądź umożliwienia wykonania i potwierdzenia przez zakład ubezpieczeń kopii udostępnionych dokumentów, przy czym koszty dokonania wymienionych czynności obciążają osobę, która żąda tych czynności”. Jednakże w opinii Rzecznika Ubezpieczonych wskazane powyżej argumenty przemawiają za twierdzeniem, że na podstawie obu wskazanej powyżej ustaw, tj. ustawy o działalności ubezpieczeniowej i ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych osoba uprawniona z umowy ubezpieczenia może żądać wglądu w dokumentację szkodową na każdym etapie postępowania likwidacyjnego.
Ściśle powiązanym zagadnieniem z prawem wglądu w akta szkodowego jest kwestia swobodnego dostępu do akt oraz kosztów sporządzenia odpisów, kserokopii bądź potwierdzenia ich autentyczności.
Prawo sporządzania odpisów lub kserokopii dokumentów akt szkodowych zostało wyraźnie wskazane w przytoczonych ustawach. Powyższe wskazuje, w opinii Rzecznika Ubezpieczonych, że na obowiązek ubezpieczyciela składają się dwa aspekty: sposób udostępniania akt szkodowych (wgląd w akta w wybranej przez uprawnionego jednostce organizacyjnej), jak również odpowiednia kalkulacja kosztów sporządzania odpisów lub kserokopii dokumentów.
Pamiętać należy, że wskazane powyżej przepisy mają charakter prokonsumencki, zaś celem ich uchwalenia było wprowadzenie jawności postępowania w zakresie likwidacji szkody oraz zapewnienie faktycznej równości stron umowy ubezpieczenia.
Ustawodawca, co prawda, obciążył kosztami dokonywania odpisów i kserokopii akt szkodowych ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia, założył jednocześnie ich minimalizację. Wyraża się to w zapisie, iż udostępnianie akt do wglądu, sporządzanie odpisów i kserokopii nie może wiązać się z nadmiernymi utrudnieniami (poprzednio obowiązujące brzmienie art. 16 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz art. 14 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych .). Poza powyższymi argumentami za twierdzeniem przemawia również zapis art. 3 ust 1 i ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zgodnie z którym nie może wykonywać on innej działalności poza działalnością ubezpieczeniową.
Przyjęcie zatem zbyt wysokich opłat za odpisy i kserokopie akt szkodowych może wskazywać na prowadzenie przez zakład ubezpieczeń innej zarobkowej działalności gospodarczej, wykraczającej poza katalog czynności ubezpieczeniowych określonych w art. 3 ust. 3 ustawy. Wobec powyższego żądanie od uprawnionych wysokich opłat za dokonanie odpisu lub kserokopii akt szkody jest nieuzasadnione i naraża uprawnionych na nadmierne trudności w realizowaniu swych ustawowo określonych uprawnień.
Na marginesie wskazać należy, że efektem pobierania zbyt wysokich opłaty były wystąpienia przez Rzecznika Ubezpieczonych do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o uznanie omawianego działania zakładu ubezpieczeń za niedozwolone, gdyż narusza obowiązek udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji w rozumieniu art. 23a ust 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 122, poz. 1319 z późn. zm.) jednocześnie stanowiąc praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.
Zasadność zgłoszonych zarzutów potwierdziło prowadzone przez Prezesa UOKiK postępowanie wobec niektórych zakładów ubezpieczeń.
Ograniczenie swobodnego kształtowania cen znalazło również wyraz, zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych, w nowelizacji przytaczanego przepisu art. 16 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. W obecnie obowiązującym brzmieniu ww. normy prawnej wskazano, że „sposób udostępniania informacji i dokumentów, zapewniania możliwości pisemnego potwierdzania udostępnianych informacji, a także zapewniania możliwości sporządzania kserokopii dokumentów i potwierdzania ich zgodności z oryginałem nie może wiązać się z wykraczającymi ponad uzasadnioną potrzebę utrudnieniami dla tych osób, zaś koszty sporządzenia kserokopii ponoszone przez te osoby nie mogą odbiegać od przyjętych w obrocie zwykłych kosztów wykonywania tego rodzaju usług”.
Reasumując, należy stwierdzić, że ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub innej osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia przysługuje prawo wglądu do akt szkodowych. Uprawnienie wyraża się nie tylko jako możliwości zapoznania się ze zgromadzoną dokumentacją szkodową na każdym etapie postępowania likwidacyjnego, lecz ma szerszy charakter: nie może się łączyć z nadmiernymi utrudnieniami (np. osobie poszkodowanej z Krakowa umożliwia się wgląd w akta w Szczecinie), jak również istnieje możliwość żądania sporządzenia odpisów, kserokopii za cenę nie odbiegającą od typowych cen za tego typu usługi (tzn. ksero) przyjętych na danym rynku lokalnym.
Tekst zaporzyczony, opracowanie Rzecznika Ubezpieczonych.
