Kto może założyć indywidualne konto emerytalne?
Indywidualne konto emerytalne może założyć każda osoba, która ukończyła 16 lat, mieszka w Polsce i jest zobowiązania do płacenia podatku dochodowego w Polsce. Osoba małoletnia natomiast może dokonywać wpłat na IKE tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z tytułu umowy o pracę. Osobą małoletnią w świetle ustawy o IKE jest osoba która ukończyła 16 lat, lecz nie osiągnęła jeszcze pełnoletności, czyli lat 18.
________________________________________
Na ilu indywidualnych kontach emerytalnych można gromadzić oszczędności na emeryturę?
Każdy posiadacz IKE może w danym czasie gromadzić oszczędności tylko na jednym koncie. Niemożliwe jest także wspólne gromadzenie środków przez małżonków na jednym koncie. Przed założeniem konta emerytalnego oszczędzający musi złożyć oświadczenie, że nie gromadzi środków na IKE prowadzonym przez inną instytucję finansową. W przypadku założenia kilku kont oszczędzający zapłaci bardzo wysoki – 75% podatek od dochodów kapitałowych uzyskanych ze wszystkich kont emerytalnych.
Warto pamiętać, że w przypadku wyboru IKE w formie funduszu inwestycyjnego lub ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, oszczędzający może zawierać umowy o prowadzenie IKE z różnymi funduszami inwestycyjnymi/kapitałowymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych/zakład ubezpieczeń na życie. Zawarcie umowy z kilkoma funduszami inwestycyjnymi nie oznacza w tym przypadku posiadania kilku IKE.
Oczywiście pierwotny wybór formy gromadzenia środków na IKE (np. w formie rachunku bankowego), nie oznacza, że do końca oszczędzania nie możemy założyć innego IKE w innej instytucji. W trakcie gromadzenia środków można zmienić formę IKE zawierając umowę z inną instytucją finansową. Wówczas trzeba powiadomić o tym fakcie dotychczasowego prowadzącego IKE, rozwiązać poprzednią umowę i złożyć wniosek o dokonanie wypłaty transferowej. Zmienimy wówczas instytucję a jednocześnie unikniemy gromadzenia środków na kilku IKE w jednym czasie.
________________________________________
Gdzie założyć IKE?
IKE jest zakładane i prowadzone na podstawie pisemnej umowy zawartej z wybraną instytucją finansową. Taką umowę można zawrzeć z jedną z następujących instytucji:
– funduszem inwestycyjnym,
– biurem maklerskim,
– zakładem ubezpieczeń,
– bankiem.
Wobec tego IKE może przybierać cztery formy:
– funduszu inwestycyjnego,
– rachunku papierów wartościowych w domu maklerskim,
– ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym,
– lokaty bankowej.
Należy zatem najpierw podjąć decyzję o formie gromadzenia oszczędności a później udać się do jednej z instytucji finansowych oferujących IKE w wybranej przez nas formie.
Przed założeniem konta emerytalnego oszczędzający musi złożyć oświadczenie, że nie gromadzi środków na IKE prowadzonym przez inną instytucję finansową oraz że w danym roku kalendarzowym nie dokonał wypłaty transferowej z uprzednio posiadanego IKE do programu emerytalnego. Jeśli jednak oszczędzający ma co najmniej 55 lat, musi również potwierdzić, że nie dokonał w przeszłości wypłaty środków z IKE.
________________________________________
Czy można zmienić instytucję prowadzącą IKE?
Podjęcie decyzji o rozpoczęciu oszczędzania w banku czy funduszu inwestycyjnym nie oznacza, że w taki sposób będziemy musieli oszczędzać do czasu przejścia na emeryturę. Można zmienić instytucję finansową prowadzącą IKE oraz formę IKE poprzez przeniesienie środków do innej instytucji (jest to tzw. wypłata transferowa). Trzeba wówczas przenieść całość środków, gdyż niemożliwe jest jednoczesne posiadanie kilku IKE. Należy pamiętać, że w przypadku zmiany zarządzającego w ciągu 12 miesięcy od zawarcia umowy, instytucja finansowa może pobrać opłatę karną za zerwanie umowy o prowadzenie IKE. Warto się nad tym poważnie zastanowić, zwłaszcza że opłata karna może zostać wymierzona nawet w wysokości 100% zysku osiągniętego z lokowania środków zgromadzonych na IKE. Opłata karna nie może zostać potrącona, gdy oszczędzanie na danym IKE trwa co najmniej 12 miesięcy. Jej wysokość powinna być określona w umowie o prowadzenie IKE.
________________________________________
IKE w funduszu inwestycyjnym? Jak działa takie IKE? Czy są jakieś dodatkowe ograniczenia związane z tą formą oszczędzania na emeryturę?
W przypadku wyboru IKE w formie funduszu inwestycyjnego można zawierać umowy o prowadzenie IKE z różnymi funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Poszczególne fundusze różnią się zwykle poziomem ryzyka i wysokością oczekiwanych zysków, np. fundusz akcyjny, zrównoważony, obligacji, pieniężny. Łączna suma wpłat do wszystkich funduszy nie może jednak przekroczyć w roku kalendarzowym rocznego limitu wpłat na IKE (jest to 300% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej). W 2009 r. limit ten został określony na poziomie 9576 zł. Gromadząc jednostki uczestnictwa różnych funduszy można również dokonywać konwersji (zamiany) jednostek uczestnictwa funduszu na jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych prowadzących IKE zarządzanych przez to samo towarzystwo. Takiej sytuacji nie traktuje się jako zmiany formy IKE.
Fundusz inwestycyjny jest wygodną formą pomnażania środków, gdyż towarzystwo zatrudnia doradców inwestycyjnych, którzy śledzą trendy rynkowe i podejmują decyzje o kupnie lub sprzedaży papierów wartościowych, aby przynieść klientom możliwie najwyższy zysk. Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI) proponują zazwyczaj kilka modelowych portfeli, złożonych z różnych funduszy będących w ofercie danego towarzystwa. W zależności od indywidualnych preferencji oszczędzającego, można sięgnąć po rozwiązanie bardziej lub mniej ryzykowne. Wybierając fundusz należy wziąć pod uwagę wiek oszczędzającego i jego oczekiwania w zakresie akceptowanego ryzyka i wysokości przyszłych zysków. Osoby młode o dłuższym horyzoncie oszczędzania powinny inwestować bardziej agresywnie (np. w akcje), natomiast osoby zbliżające się do wieku emerytalnego powinny ograniczać ryzyko inwestycyjne i lokować środki w jednostkach funduszu zrównoważonego a później bezpiecznego.
Wybierając fundusz inwestycyjny należy zwrócić szczególną uwagę na sposób pobierania opłat i ich wysokość. Wysokość opłat różni się pomiędzy funduszami, dlatego dokonywany wybór powinien być dobrze przemyślany. Większość TFI nie pobiera na wstępie żadnych prowizji. Pobiera je jednak przy umorzeniu jednostek, czyli w momencie zamykania inwestycji. Trzeba więc pamiętać, że prowadzenie konta niekoniecznie jest darmowe. Taka konstrukcja opłat premiuje długotrwałe oszczędzanie w jednym funduszu – częste zmiany funduszu nie będą korzystne dla oszczędzającego. W przypadku przeniesienia środków do innej instytucji przed upływem 12 miesięcy fundusz pobierze również opłatę karną.
Towarzystwo funduszy inwestycyjnych pobiera ponadto opłaty za zarządzanie aktywami klientów. Maksymalna wysokość opłaty za zarządzanie musi być podana w statucie funduszu. Opłata ta jest naliczana według stałej stawki od wysokości aktywów – im lepiej towarzystwo inwestuje, tym więcej zarabia.
Dochody uzyskane z tytułu wzrostu wartości jednostek uczestnictwa funduszy nabywanych w ramach IKE są zwolnione z 19% podatku od dochodów kapitałowych zwanego potocznie „podatkiem Belki”.
________________________________________
IKE w biurze maklerskim? Na czym polega gromadzenie środków na IKE w domu maklerskim?
Możliwość otwarcia indywidualnego konta emerytalnego w formie rachunku papierów wartościowych w podmiotach świadczących usługi maklerskie przewidziano dla oszczędzających pragnących aktywnie zarządzać swoimi oszczędnościami emerytalnymi. W przypadku tej formy, można inwestować oszczędności w papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu. Możliwe jest również nabywanie instrumentów pochodnych występujących na regulowanym rynku, jednak wyłącznie w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego. Ta forma IKE charakteryzuje się największym ryzykiem inwestycyjnym, jednak dzięki trafnym decyzjom inwestycyjnym można wypracować najwyższy zysk. Posiadanie rachunku papierów wartościowych w biurze maklerskim wymaga jednak od oszczędzającego dużej aktywności, zainteresowana i wiedzy w zakresie rynku papierów wartościowych i trendów giełdowych. W tym przypadku trzeba się również liczyć z kosztami transakcji nabywania i zbywania papierów wartościowych.
________________________________________
IKE w zakładzie ubezpieczeń?
Założenie IKE w formie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest propozycją dla osób chcących połączyć gromadzenie środków na emeryturę z ochroną rodziny np. na wypadek nagłych zdarzeń (śmierci lub inwalidztwa). Jest to jedyna forma IKE, która zawiera zarówno część oszczędnościową, jak i część ochronną. Ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy pozwala gromadzić i pomnażać środki na przyszłą emeryturę. Natomiast dołączone do niego ubezpieczenie na życie zapewnia ochronę finansową najbliższym w przypadku śmierci ubezpieczonego. Warto pamiętać, że opłacana w tym przypadku składka jest dzielona na część ochronną i składkę oszczędnościową przekazywaną na fundusz kapitałowy. Jedynie składka oszczędnościowa jest traktowana jako wpłata na IKE. Podział składki musi być jasno określony w umowie. Aby produkt ten spełniał cel emerytalny, większość składki powinna być inwestowana, natomiast mniejsza część – pokrywać koszty ochrony ubezpieczeniowej. Towarzystwo może pobierać prowizję od wpłacanej składki oraz opłatę za zarządzanie aktywami funduszu kapitałowego. Prowizja od składki jest zwykle ustalana jako określony procent wartości wpłacanej składki. Natomiast opłata za zarządzanie oraz koszty związane z nabyciem i sprzedażą aktywów funduszu są pobierane z funduszu kapitałowego. Zakład ubezpieczeń nie może pokrywać kosztów ochrony ubezpieczeniowej z części składki będącej wpłatą na IKE.
Wpłacane środki mogą być gromadzone i pomnażane w więcej niż w jednym ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym. Można wybierać pomiędzy funduszami o różnym stopniu ryzyka inwestycyjnego (akcyjnych, obligacyjnych i pieniężnych). Fundusze te muszą być jednak oferowane przez zakład prowadzący IKE. W przypadku zmiany IKE na inną formę (rachunek w domu maklerskim, fundusz inwestycyjny lub lokatę w banku) zakład ubezpieczeń dokonuje wypłaty transferowej do wskazanej instytucji. Należy jednak pamiętać, że obejmuje ona środki zgromadzone w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym (część oszczędnościową) a nie całość składki wpłaconej przez ubezpieczonego. Po dokonaniu wypłaty transferowej można kontynuować samą umowę ubezpieczenia na życie.
________________________________________
IKE w banku?
Dla osób unikających ryzyka wartą rozważenia propozycją jest założenie indywidualnego konta emerytalnego w banku. IKE w banku prowadzone jest w formie rachunku oszczędnościowego. Bankowe IKE mają zwykle charakter lokaty a’vista lub odnawialnych terminowych lokat bankowych. Od pozostałych lokat bankowych różnią się niepobieraniem podatku Belki od uzyskanych odsetek (wynosi on 19%). Oprocentowanie bankowego IKE może być uzależnione od wartości WIBOR-u, czyli oprocentowania, po jakim banki udzielają pożyczek innym bankom. Wszystkie banki, które zaoferowały IKE na 1 września 2004 r. nie pobierają opłat za założenie i prowadzenie tego konta. Bank może pobrać opłatę karną za wycofanie środków przed upływem 12 miesięcy. Opłata taka może być określona kwotowo (np. 150 zł za wycofanie środków przed upływem 12 miesięcy) lub bank może odmówić wypłacenia części należnych (nawet do 100% ich wartości).
________________________________________
Czy istnieje limit wpłat na IKE? Ile w ciągu roku mogę wpłacić na moje IKE?
Wpłaty dokonywane na IKE w roku kalendarzowym nie mogą przekroczyć kwoty odpowiadającej 300% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok. W 2009 r. limit ten został określony na poziomie 9576 zł. Dodatkowy limit wpłat przewidziano również dla osób małoletnich (pomiędzy 16 a 18 rokiem życia), których wpłaty na IKE nie mogą przekroczyć dochodów uzyskanych przez te osobę w danym roku z tytułu umowy o pracę. W przypadku wyboru IKE w formie ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym roczny limit dotyczy wyłącznie składki przekazywanej na część oszczędnościową. Zatem w przypadku umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym wymienione ograniczenie dotyczy tylko części składki ubezpieczeniowej przekazywanej na fundusz kapitałowy. Po przekroczeniu rocznego limitu, instytucja finansowa ma obowiązek przekazania nadpłaconej kwoty w sposób określony w umowie o prowadzenie IKE. Może więc zwrócić nadpłatę posiadaczowi IKE lub otworzyć dla niego odrębny rejestr lub rachunek na którym będą gromadzone dodatkowe oszczędności niezaliczane do IKE. Roczne ograniczenie nie jest oczywiście stosowane w przypadku dokonywania wypłat transferowych z jednego IKE na drugie. Wówczas przekazywana jest całość zgromadzonych środków, bez względu na ich wielkość.
________________________________________
Czy wymagana jest systematyczność wpłat?
Warto pamiętać, że założenie indywidualnego konta emerytalnego nie oznacza zobowiązania do comiesięcznych wpłat na konto aż do czasu przejścia na emeryturę. Częstotliwość wpłat określa się w umowie z instytucją finansową (np. kwartalnie, półrocznie czy nawet rocznie). Zwykle podawane są minimalne wysokości jednorazowych wpłat i minimalnej sumy wpłat w ciągu roku. W większości przypadków nie trzeba się zobowiązywać do regularnego oszczędzanie. Możliwy jest wybór takiego IKE, które nie wymaga obowiązkowego opłacania regularnej składki. Wówczas, gdy z określonych powodów nie będzie możliwe dokonywanie wpłaty na IKE (np. z powodu utraty pracy lub innych nieprzewidzianych wydatków), umowa o prowadzenie IKE nie wygaśnie a zgromadzone środki są dalej pomnażane. Zapisy dotyczące dokonywania wpłat na IKE w określonej wysokości powinny się znajdować w umowie o prowadzenie IKE.
________________________________________
Jak przenieść środki z PPE na IKE?
Dzięki wprowadzeniu indywidualnych kont emerytalnych można dokonywać transferu środków z pracowniczego programu emerytalnego (PPE) do IKE i odwrotnie. Możliwość taka jest szczególnie istotna, gdy oszczędzający był uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego i po pewnym okresie zmienił pracodawcę na firmę, która nie prowadzi PPE. Przed wprowadzeniem IKE, środki pracownika pozostawały na rachunku w PPE poprzedniego pracodawcy aż do momentu ukończenia 60 lat, przy czym oszczędzający nie mógł sam opłacać kolejnych składek. Sytuację tę można określić mianem „zamrożenia środków”. Dzięki IKE, pracownik może przetransferować środki z PPE byłego pracodawcy na własne IKE, dokonywać kolejnych wpłat i powiększać tym samym środki emerytalne. Dokonując transferu środków z PPE do IKE lub odwrotnie, można przenieść wyłącznie całość zgromadzonych środków emerytalnych, niemożliwe jest przeniesienie części kapitału. W przypadku dokonania wypłaty transferowej z IKE do PPE, istnieje ograniczenie powodujące, że w danym roku kalendarzowym nie można zawrzeć kolejnej umowy o prowadzenie IKE.
Trzeba ponadto pamiętać o dodatkowych ograniczeniach, gdy oszczędzający dokonał wcześniej przeniesienia środków z pracowniczego programu emerytalnego na IKE a następnie dokonał zwrotu całości środków z IKE (wypłacił je przed przejściem na emeryturę). Kwota w wysokości 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do PPE jest wówczas potrącana ze zgromadzonych środków i przekazywana na indywidualne konto ubezpieczonego w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zarządzanym przez ZUS, czyli na obowiązkowy I filar. Można powiedzieć, że cześć środków zostaje przeniesiona z III filara do filara I. Zapisy dotyczące dokonywania wpłat na IKE w określonej wysokości powinny się znajdować w umowie o prowadzenie IKE.
________________________________________
Czy środki zgromadzone na IKE przepadają w przypadku śmierci posiadacza konta?
Środki gromadzone na IKE traktowane są jak indywidualne oszczędności i w przypadku śmierci posiadacza konta są przekazywane wskazanym przez niego osobom. W umowie o prowadzenie IKE oszczędzający może wskazać jedną lub więcej osób, którym zostaną wypłacone środki zgromadzone na IKE w przypadku jego śmierci. Dyspozycję tę można zmieniać w trakcie prowadzenia IKE. Jeżeli oszczędzający nie wskaże w umowie osób dziedziczących środki, wchodzą one do spadku. Inaczej może być w jedynie w przypadku umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym – kwestie wypłaty środków po śmierci ubezpieczonego reguluje umowa z zakładem ubezpieczeń na życie. Osoba uprawniona do środków zgromadzonych na IKE zmarłego może dokonać wypłaty transferowej na swoje IKE lub do pracowniczego programu emerytalnego (czyli powiększyć swoje oszczędności emerytalne).
________________________________________
Jak wypłacić pieniądze z indywidualnego konta emerytalnego? Kiedy można wypłacić środki z IKE nie tracąc ulgi podatkowej?
Środki emerytalne zgromadzone na IKE można wypłacić po osiągnięciu 60 lat lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55 roku życia. Dodatkowo trzeba jeszcze spełnić jeden z warunków:
– dokonać wpłat na IKE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych lub
– wpłacić ponad połowę wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty.
Powyższe 5-letnie wymogi nie obowiązują jednak osób urodzonych przed 1945 rokiem, które muszą:
– dokonać wpłat na IKE co najmniej w 3 dowolnych latach kalendarzowych albo
– dokonać ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 3 lata przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty.
Natomiast oszczędzający urodzeni w latach 1946-1948 mogą dokonać wypłaty po osiągnięciu wieku 60 lat bądź nabyciu wcześniejszych uprawnień emerytalnych oraz spełnieniu warunku:
– dokonywania wpłat na IKE co najmniej w 4 dowolnych latach kalendarzowych albo
– dokonania ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 4 lata przed dokonaniem wypłaty.
Uwaga! Po dokonaniu wypłaty środków z IKE i skorzystaniu ze zwolnienia podatkowego (z 19% podatku od zysków kapitałowych) nie można ponownie założyć IKE. Jeżeli z różnych przyczyn życiowych zaistnieje konieczność wypłaty środków przed przejściem na emeryturę, można podjąć decyzję o wycofaniu całości lub części środków poprzez dokonanie tzw. zwrotu. Zwrot środków następuje w przypadku wypowiedzenia umowy o prowadzenie IKE, jeżeli nie można dokonać wypłaty lub wypłaty transferowej. Od wypłacanych środków pobierany jest wówczas 19% podatek od zysków kapitałowych.
________________________________________
Czy jest możliwa wypłata środków z IKE przed przejściem na emeryturę? Jakie to może rodzić konsekwencje?
Gdy wystąpi konieczność wcześniejszej wypłaty środków zgromadzonych na IKE spowodowana różnymi sytuacjami życiowymi, można podjąć decyzję o tzw. zwrocie całości środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym. Zwrot środków następuje w przypadku wypowiedzenia umowy o prowadzenie IKE, jeżeli nie można dokonać wypłaty lub wypłaty transferowej. Od wypłacanych środków pobierany jest wówczas 19% podatek od zysków kapitałowych. Warto zwrócić uwagę na dodatkowe ograniczenia w sytuacji zwrotu środków z IKE, jeżeli oszczędzający dokonał wcześniej przeniesienia środków z pracowniczego programu emerytalnego. Kwota w wysokości 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do PPE jest wówczas potrącana ze zgromadzonych środków i przekazywana na indywidualne konto ubezpieczonego w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zarządzanym przez ZUS, czyli na obowiązkowy I filar. Można powiedzieć, że cześć środków zostaje przeniesiona z III filara do filara I. Po dokonaniu zwrotu środków z indywidualnego konta emerytalnego można później ponownie założyć IKE. Warto bowiem pamiętać, że tylko dokonanie wypłaty (po osiągnięciu wieku emerytalnego) i tym samym skorzystanie ze zwolnienia z podatku Belki pozbawia możliwości ponownego założenia IKE.
________________________________________
Czy możliwa jest wypłata części środków zgromadzonych na IKE? Jakie wynikają z tego konsekwencje?
W trakcie trwania umowy o prowadzenie IKE możliwe jest dokonanie częściowych wypłat zgromadzonych środków. Taka sytuacja może nastąpić jedynie w przypadku nie zachodzenia przesłanek do wypłaty lub wypłaty transferowej (wypłata po ukończeniu 60 roku życia lub wypłata w związku ze zmianą IKE). Częściowy zwrot następuje w ciągu trzydziestu dni od dnia złożenia wniosku przez osobę oszczędzającą na IKE. Należy pamiętać, iż częściowy zwrot środków z IKE powoduje obowiązek odprowadzenia należnego podatku dochodowego od zysków kapitałowych. Podstawą opodatkowania, będzie zysk wypracowany przez wypłacane środki.
Tekst zapożyczony, opracowanie Rzecznika Ubezpieczonych.
